فرهنگ ایرانی در آیینه ی ماه های زرتشتی

ایرانیان برای هر پدیده سودمندی جشن برگزار میكرده اند.در گاهشماری ایرانی هر ماه سی روز است كه این سی روز نام ویژه ای داشته وهرگاه نام این روزها با نام ماه برابر میشده جشنی برپا میشده است در این جشن ها نخست با نیایش همگانی از خداوند سپاسگذاری میشده و سپس به شادی برخاسته و پذیرایی میكرده اند.

اسامی ماه ها در گاهشماری زرتشتی عبارتند از: فروردین،اردیبهشت،خرداد،تیر،اَمرداد،شهریور،مهر،آبان،آذر،دی،بهمن واسفند كه در این مقاله به شرح هركدام و معانی آنها خواهیم پرداخت.

اسامی روز ها در گاهشماری زرتشتی عبارتند از:

اورمزد ، وهمن ، اردیبهشت ، شهریور ، سپندارمزد ، خرداد ، امرداد ، دی به آذر ، آذر ، آبان ، خور ، ماه ، تیر ، گوش ، دی به مهر ، مهر ، سروش ، رشن ، فروردین ، ورهرام ، رام ، باد ، دی به دین ، دین ، ارد ، اشتاد ، آسمان ، زامیاد ، مانتره سپند ، انارام

از دیدگاه دستور زبان فارسی بهمن،اردیبهشت و شهریور به صورت خنثی یا مذكر و اسفند ،خردادو امرداد به صورت مؤنث به كار برده شده اند كه این شش صفت در فرهنگ ساسانیان با نام امشاسپندان(به معنی بیمرگان افزاینده،پاكان و مقدسان جاودان)دچار شخصیت فرشته ای شده اند.

اكنون معانی نام ها را بر میشماریم:

1 - فروردین(ماه فروهرها)

در گاهشماری ایرانی سال با لحظه گذر زمین از نقطه اعتدال بهاره (در این موقع درازای شب و روز برابر میشود)آغاز میشود در اسطوره های ایرانی پنج روز پیش و پنج روز پس از نوروز فروهرها به زمین می آیند تا روان انسان را تازه كنند.واژه فروهر(فرورد،فره وشی به معنی راهنما)نام ذره ای از ذات خداوندی است كه برای راهنمایی موجودات به سوی خداوند درون آنها نهاده شده است.روان راستكاران با فروهرشان یكی میشود به سخنی دیگر انسان قطره ای كوچك از دریای خداوند است كه از پالایش دریایی میشود به كوچكی قطره.

در جشن فروردینگان(19 فروردین)ایرانیان به آرامگاه رفته از خداوند برای چنین بخششی سپاسگزاری،برای در گذشتگان در خواست شادی روان و برای خود آرزوی راستكاری میكرده اند.زرتشتیان از این روز با نام فرودُگ یاد میكنند.

برای مطالعه ادامه مقاله و دریافت نسخه PDF بر روی ادامه مطلب كلیك كنید . . .

ایرانیان برای هر پدیده سودمندی جشن برگزار میكرده اند.در گاهشماری ایرانی هر ماه سی روز است كه این سی روز نام ویژه ای داشته وهرگاه نام این روزها با نام ماه برابر میشده جشنی برپا میشده است در این جشن ها نخست با نیایش همگانی از خداوند سپاسگذاری میشده و سپس به شادی برخاسته و پذیرایی میكرده اند.

اسامی ماه ها در گاهشماری زرتشتی عبارتند از: فروردین،اردیبهشت،خرداد،تیر،اَمرداد،شهریور،مهر،آبان،آذر،دی،بهمن واسفند كه در این مقاله به شرح هركدام و معانی آنها خواهیم پرداخت.

اسامی روز ها در گاهشماری زرتشتی عبارتند از:

اورمزد ، وهمن ، اردیبهشت ، شهریور ، سپندارمزد ، خرداد ، امرداد ، دی به آذر ، آذر ، آبان ، خور ، ماه ، تیر ، گوش ، دی به مهر ، مهر ، سروش ، رشن ، فروردین ، ورهرام ، رام ، باد ، دی به دین ، دین ، ارد ، اشتاد ، آسمان ، زامیاد ، مانتره سپند ، انارام

از دیدگاه دستور زبان فارسی بهمن،اردیبهشت و شهریور به صورت خنثی یا مذكر و اسفند ،خردادو امرداد به صورت مؤنث به كار برده شده اند كه این شش صفت در فرهنگ ساسانیان با نام امشاسپندان(به معنی بیمرگان افزاینده،پاكان و مقدسان جاودان)دچار شخصیت فرشته ای شده اند.

اكنون معانی نام ها را بر میشماریم:

1 - فروردین(ماه فروهرها)

در گاهشماری ایرانی سال با لحظه گذر زمین از نقطه اعتدال بهاره (در این موقع درازای شب و روز برابر میشود)آغاز میشود در اسطوره های ایرانی پنج روز پیش و پنج روز پس از نوروز فروهرها به زمین می آیند تا روان انسان را تازه كنند.واژه فروهر(فرورد،فره وشی به معنی راهنما)نام ذره ای از ذات خداوندی است كه برای راهنمایی موجودات به سوی خداوند درون آنها نهاده شده است.روان راستكاران با فروهرشان یكی میشود به سخنی دیگر انسان قطره ای كوچك از دریای خداوند است كه از پالایش دریایی میشود به كوچكی قطره.

در جشن فروردینگان(19 فروردین)ایرانیان به آرامگاه رفته از خداوند برای چنین بخششی سپاسگزاری،برای در گذشتگان در خواست شادی روان و برای خود آرزوی راستكاری میكرده اند.زرتشتیان از این روز با نام فرودُگ یاد میكنند.

2 - اردیبهشت (اشاوهیشتا=بهترین هنجار،راه و قانون)

طبیعت ایران در این هنگام بهترین و زیبا ترین حالت خود را داشته ،از بهترین هنجار برخوردار است همانگونه كه به هنجارترین چیزها زیباترین چیزهاست.گاتها آموزش میدهد كه خداوند هنجاری به نام اشا بر جهان استوار كرده است.پیامد شناخت این هنجار ((دانش)) نام دارد.دانشی كه انسان را توانا و پیروز میكند،ولی خرسندی زمانی به دست می آید كه انسان همراه با اشا از بهمن نیز برخوردار باشد.هنجار،قانون یا دانش همچون آتش یك زبان دارد.حقیقت پنهان در هرچیز ازدود و خاكستر جداو نمایان میسازد.به همه روشنایی و گرما میبخشد ولی اگر درست از آن بهره برداری نشود،ویرانی به بار می آورد.

3 - خرداد(رسایی و كمال)

بنابر چرخه های بلند مدت آب و هوا شناختی ایران در این ماه ازسال سیلابهای بهاری فرو نشسته و كم آبیهای تابستانی هنوز فرا نرسیده است.بنابراین منابع طبیعی آب در بهترین حالت خود هستند.بچه های جانوران دوره ی حساس نوزادی را پشت سر گذاشته و شكوفه ها میوه شده اند.در اسطوره های ایرانی نگهداری از آبها و زندگان در برابر دیو تشنگی به این امشاسپند سپرده شده است.

4 - تیر(ایزد باران،ستاره تیشتر،شعرای یمانی)

در چرخه های بلند مدت هوا شناسی ایران بیشترین تبخیر و كمترین بارش در این ماه روی میدهد،ولی به هر روی نم بارانی میبارد.از سوی دیگر ستاره تیر در این هنگام طلوع میكند كه ستاره شناسان ایران باستان آن راقرین باران میدانستند.در این اسطوره ایرانی دیو اَپَ ﺋوشه آبها را بخار و در آسمان زندگی میكند.ایزد تیر پس از كشمكش های بسیار این دیو را شكست میدهد.بدین گونه آبها آزاد شده،باران میبارد.در تاریخ اسطوره ای ایران چندین جنگ بزرگ به دلیل بارش باران در این ماه به آشتی انجامید.از رویدادهای اسطوره ای این ماه پرتاب تیر به وسیله آرش است كه برای مشخص كردن مرز ایران و توران و پایان جنگی دراز مدت انجام شد.از آنجا كه آرش راستكار و ایرانیان خداپرستانی بر حق بودند،ایزد باد تیر آرش را تا كرانه جیحون برده،همراه با آن سختی و غم را از دل و جان ایرانیان دور میسازد.در جشن تیرگان (دهم تیر)برابر با انقلاب تابستانه- كه در آن طول روز به بلندترین مدت خود میرسد- مردم پس از سپاس گذاری از خداوند و آرزوی افزایش بارش به یكدیگر آب می پاشیده اند كه نمادی از باران است (این جشن هر ساله توسط زرتشتیان ایران و جهان برگزار میشود)

همچنین در این روز هفت رشته رنگین را به هم تابیده نخ هفت رنگی (نماد هفت رنگ درد و رنج) به نام تیر به یاد تیر آرش درست كرده،دور موچ دست چپ خود گره میزده اند.سپس در روز باد (یكی از اسامی سی روز ماه در دین زرتشت) بر سر یك بلندی این تیررا به باد میسپرده اند تا همچون تیر آرش سختی و رنج را از ایشان دور كند.

5 - اَمرداد ( بی مرگی و جاودانی )

پیش از هر چیز باید یاد آور شد كه این واژه بدون پیشوند منفی ساز ( اَ ) از ریشه مردن و نابود شدن است. واژه ی ((مرد،مردم و مار)) نیز از همین ریشه به ترتیب به معنی میرا و كشنده هستند. بنابراین گویش اشتباه مُرداد به معنی مرگ و نابودی كه متاسفانه در فرهنگ عامه رایج دارد به دو دلیل ناپسندیده است:

نخست آنكه امرداد از نامها و جلوه های خداوند و اشتباه در گفتن آن بسیار ناپسندیده است.دوم آنكه مرگ ونابودی نام زیبایی نیست و با فرهنگ پیشبرنده ایرانی همخوانی ندارد در فرهنگ ایرانیان گیاه و سبزی،نماد بی مرگی بوده است.زیرا گیاهان عمری بسیار دراز دارند و هر سال دوباره تازه و شاداب جوانه می زنند.از سوی دیگر گیاه با تامین هوای پاك و خوراكبه دیگر زندگان،زندگی می بخشد. در این هنگام از سال گیاهان در بهترین وضعیت رشد سبزینه ای خود هستند.

6 - شهریور(شهریاری نیك و برگزیدنی،سلطه و قدرت نیك)

خداوند تنها شهریار دو جهان است.اگر انسان آنگونه كه شایسته است پرورش یابد،بر همه چیز شهریار بوده ،نمیگذارد چیزی بر او سلطه داشته باشد.در گاتها نیز رابطه ی انسان با خدا رابطه ی دلدار یا استاد و شاگرد است.

7 - مهر(پیوستن با مهربانی)

زمین در این هنگام از نقطه اعتدال پاییزه میگذرد بنابراین درازای روز و شب برابر میشود.گرمای خورشید نه چون تابستان بسیار است و نه چون زمستان اندك.حیوانات و حشرات نیز در این ماه جفت گیری میكنند.در اسطوره های ایرانی گرما و نور خورشید را ایزد مهر میدانستند.این ایزد كه همواره با دروغ در جنگ است ،نگهبان پیوند در میان مردمان بوده و پیمان شكنان را به سختی پادافراه (مجازات)میكند.ایرانیان مهرپرور دوستار عدالت جشن مهرگان را نوروز خاصه مینامیده اند.

8 - آبان (آبها)

در این ماه از سال به طور معمول باران میبارد.در گاهشماری باستانی این ماه آغاز زمستان بزرگ بوده است.

9 - آذر (آتش)

در این ماه سرما به اندازه ای است كه باید آتش روشن كرد.

10 � دی (دادار،دانای آفریننده)

در این هنگام از سال كه با انقلاب زمستانه همراه است ، كوتاه ترین روزها و بیش ترین سرما زندگی مردم و جانوران را آنچنان با خطر روبرو می سازد كه تنها خداوند میتواند آنها را در امان نگه دارد . از سوی دیگر همه ی كارهای كشاورزی و بیشتر كارهای دامداری تعطیل است و بهترین راه برای گذراندن این شب های بلند نیایش به درگاه خداوند است . در این ماه چهار جشن دیگان در روز های اورمزد ، دی به آذر ، دی به مهر و دی به دین برگزار می شود . نخستین روز این ماه یعنی اورمزد و دی ماه (25 آذر ماه در گاه شماری امروزی) برابر با شب یلدا است . این باور وجود داشته است كه پس از مهرگان مهر ( گرما و نور و خورشید ) رو به نابودی میرود تا آن كه در اورمزد و دی ماه دوباره متولد می شود . واژه ی آرامی "یلدا" این نكته را نشان می هد در فرهنگ اروپایی پس از جایگزین شدن مسیحیت به جای مهرپرستی این آیین تولد به نام تولد مسیح برگزار می شده است .

11 - بهمن (منش نیك)

در هات 28 بند یك از گاتها در نماز آرزو می شود كه برای خرسندی جهان همه ی كارهای ما با اشا و خردمان با منش نیك هم گام باشد . در اسطوره های ایرانی این امشاسپند نگهبان جانوران سودمند است . زرتشتیان در ماه و روز بهمن هر ماه از كشتن جانوران سودمند یا خوردن گوشت پرهیز می كنند. با نگاهی به طبیعت ایران می بینیم كه زایش بسیاری از جانوران سودمند اهلی و وحشی پس از جشن سده (جشن سوختن آتش) روی می دهد . جشن سده كه به نظر می رسد جشن آغاز سال نو كشاورزی بوده باشد در روز مهر ایزد این ماه برگزار می شود . در گذشته نخستین كار برای آغاز كشاورزی كندن بوته های بیابانی و سوزاندن آنها بود . امروزه نیر بسیاری از كارهای كشاورزی و باغبانی پس از سده برگزار می شود .

12 � اسفند (آرامش افزاینده ، پارسایی مقدس)

اسفند یا سپنتا آرمَ ایتی ، آرامشی است كه از عشق و ایمان سرچشمه میگیرید . در ادبیات اوستایی این جلوه ی اهورایی به صورت مادینه (مونث) به كار برده شده است . بنابر این در اسطوره های ایرانی این امشاسپند نگهبان زن و زمین به شمار می رفته است . در بندهشن آمده كه زن نیك چون زمین نیك سختی ها را می گوارد و بر شیرین می دهد . از این روی جشن اسپندگان (29 بهمن ماه امروزی) ویژه ی زنان بوده است (می توان آن را به نوعی روز مادر ایرانی نامید) . در این روز مردها با دادن هدیه به زنان از ایشان قدردانی می كرده اند . ابوریحان بیرونی از این جشن با نام مردگیران یاد می كرده است می آورد كه دختران شوی (شوهر) مورد علاقه خود را در این روز برمی گزیده اند .

اینك كه معنی نام های ماه را دانستیم به چرخه سال باز میگردیم ولی این بار با دیدی دیگر سال را از زمستان آغاز میكنیم . شاید بتوان زمستان را همانند آغاز آفرینش دانست . زمانی كه تنها خداوند بود و خواست كه روزگار با فروغ آسایش و آرامش روشن باشد . پس نخست روشنایی را آفرید ، آن گاه با خرد خود آیین راستی (هنجار هستی � اشا) را آفرید و بهترین منش (بهمن) را استوار كرد (هات 31 بند 7 گاتها) . از آنجا كه در بیشتر موارد بهمن به صورت نرینه (مذكر) به كار برده شده شاید بتوان آن را همانن پدر دانست . پدری كه از دانش و خرد ، منش نیك دارد . شاید بتوان اسفند را نیز همانند مادر دانست ، زیرا از دیدگاه دستور زبان این جلوه خداوندی به صورت مادینه (مونث) به كار برده شده است . مادری كه از دانش ، دلدادگی و ایمان به خدا آرامشی افزاینده (اطمینان قلب) دارد .